ลักษณะทั่วไป
สิงโตเป็นเสือขนาดใหญ่ ขนสั้นเกรียนสีน้ำตาลอ่อน บางตัวอาจมีสีออกเทาเงิน หรือบางตัวก็มีสีอมแดง หรือถึงน้ำตาลแดง ใบหน้ากว้าง ปากค่อนข้างยาว จมูกมักมีสีดำสนิท ม่านตาสีเหลืองหรืออำพัน รูม่านตากลม หูสั้นกลม หลังหูดำ ขาหน้าใหญ่และแข็งแรงกว่าขาหลัง อุ้งตีนกว้าง หางค่อนข้างยาว ปลายหางเป็นพู่สีดำ และมักมีสิ่งคล้ายเดือยแข็งอยู่อันหนึ่งซ่อนอยู่ภายในพู่หางด้วย
สิงโตเป็นสัตว์ตระกูลแมวที่มีความแตกต่างระหว่างเพศชัดเจนที่สุด ตัวผู้มีแผงคอซึ่งเป็นขนยาวหนาขึ้นบริเวณรอบคอและหัวไหล่อย่างหนาแน่นจนกลบใบหูมิด ขนแผงคอสีน้ำตาลอ่อนจนถึงสีดำ บางชนิดขนแผงคอลามไปจนถึงท้อง แผงคอของสิงโตตัวผู้แต่ละพันธุ์ต่างกันมากในแต่ละพื้นที่ พวกที่อยู่ตอนบนสุดและล่างสุดของเขตกระจายพันธุ์มีแผงคอใหญ่และดกมาก อาจลามไปถึงหลังและใต้ท้อง ขนช่วยให้สิงโตมีขนาดใหญ่โตขึ้นแต่ไม่เพิ่มน้ำหนักให้มากนัก คาดว่ามีไว้เพื่อจำแนกเพศและแสดงสถานะของวัย และเพื่ออวดตัวเมียถึงความแข็งแกร่งห้าวหาญสมชาย และอาจมีประโยชน์ในการป้องกันหัวและคอในระหว่างการต่อสู้ สิงโตตัวเมียมีขนาดเล็กกว่าตัวผู้มาก (20-50%) และไม่มีแผงคอ แผงคอของสิงโตมีลักษณะต่างกันไปในแต่ละตัวด้วย
สิงโตในอดีต
สิงโตปรากฏขึ้นเป็นครั้งแรกที่ยุโรปเมื่อราว 600,000 ปีที่แล้ว สิงโตในยุคนั้นมีขนาดใหญ่กว่าสิงโตปัจจุบัน 25 เปอร์เซ็นต์ คาดว่าเป็นสัตว์ตระกูลแมวที่ใหญ่ที่สุดที่เคยมีมาบนโลก มีชื่อว่า สิงโตถ้ำยุโรป (Panthera leo spelaea) สิงโตพันธุ์นี้ได้แพร่กระจายไปไกลอย่างน้อยก็ถึงกรุงปักกิ่ง เพราะพบซากดึกดำบรรพ์ของสิงโตอายุ 400,000 ปีบริเวณเดียวกับที่พบซากมนุษย์ปักกิ่งในโจวโข่วเตี้ยนซึ่งก็พบซากของเสือโคร่งเช่นกัน และยังพบภาพวาดของสิงโตตามถ้ำต่าง ๆ และซากดึกดำบรรพ์ที่มีอายุ 200,000 ปี แสดงว่าสิงโตพันธุ์นี้เคยอาศัยร่วมสมัยกับมนุษย์ยุคใหม่มาก่อน นอกจากนี้ยังเคยมีการพบกระดูกสิงโตคู่กับเครื่องมือของมนุษย์นีแอนเดอทรัลมาแล้วด้วย
ในทวีปอเมริกาก็เคยมีสิงโตเช่นกัน สิงโตอเมริกาเหนือ (Panthera atrox) มีรูปร่างคล้ายสิงโตถ้ำยุโรป พบซากดึกดำบรรพ์ของสิงโตพันธุ์นี้ตามไซบีเรียตะวันออก แอแลสกา และที่อื่นในทวีปอเมริกาเหนือ สิงโตอเมริกาอาศัยร่วมกับมนุษย์ หมาป่าไดร์วูล์ฟ (Canis dirus) ม้า และไบซันมาจนถึงราวปี 11,500 ปีก่อน เชื่อกันว่าสิงโตอเมริกาเหนือน่าจะอาศัยเป็นฝูงเช่นเดียวกับสิงโตในแอฟริกาปัจจุบัน
ในยุคไพลโตซีน เขตกระจายพันธุ์ของสิงโตแพร่ไปไกลเหนือสุดถึงอังกฤษ และทางตะวันออกสุดถึงปาเลสไตน์ อาหรับ และอินเดีย
ในศรีลังกา ปัจจุบันไม่มีทั้งสิงโตและเสือโคร่ง และไม่เคยมีการพบซากดึกดำบรรพ์ของสิงโตด้วย เคยมีการพบซากฟันของสิงโตเพียงซี่เดียวเท่านั้น แต่สิงโตได้อยู่ในวัฒนธรรมของศรีลังกาอย่างแน่นแฟ้น ไม่ว่าจะในตำนาน และศิลปะ แม้แต่ชื่อเชื้อชาติของชาวสิงหลซึ่งของชนส่วนใหญ่ของประเทศก็มีความหมายว่า สายเลือดสิงโต ด้วยเหตุนี้จึงเชื่อว่าสิงโตน่าจะเคยอาศัยอยู่ในศรีลังกาช่วงใดช่วงหนึ่ง
ที่อยู่อาศัยและเขตกระจายพันธุ์
เขตกระจายพันธุ์ของสิงโตในแอฟริกา
สิงโตอาศัยได้ในพื้นที่หลายประเภท พื้นที่ที่ชอบที่สุดคือทุ่งหญ้า ซาวันนา ป่าเปิดและป่าละเมาะ แต่ก็ยังพบได้ในพื้นที่ประเภทอื่นตั้งแต่กึ่งทะเลทรายและป่าทึบ ไม่พบในป่าทึบและกลางทะเลทรายซาฮารา และพบได้ในระดับความสูงตั้งแต่ระดับน้ำทะเลจนถึง 5,000 เมตรบนภูเขาในประเทศเคนยา
สิงโตเคยพบได้ทั่วทั้งทวีปแอฟริกา ในยุโรปทางตะวันออกเฉียงใต้ ตะวันออกกลาง จนถึงทางตอนเหนือของอินเดีย ในปัจจุบันพื้นที่กระจายพันธุ์หดเล็กลงไปมาก เหลือเพียงในพื้นที่กึ่งซาฮาราในทวีปแอฟริกา ฐานที่มั่นสำคัญอยู่ในพื้นที่อนุรักษ์หลายแห่งในแอฟริกาตะวันออก และส่วนในเอเชียเหลือเพียงแห่งเดียวคือป่าเกียร์ในประเทศอินเดีย คาดว่ามีอยู่ประมาณ 290-350 ตัว
เขตกระจายพันธุ์ของสิงโตในแอฟริกา
อุปนิสัย
สิงโตอาศัยบนพื้นดินเป็นหลัก ปีนต้นไม้ได้ โดยเฉพาะสิงโตวัยเด็กมักชอบปีนต้นไม้เล่น เมื่อเติบโตขึ้นมาจึงปีนน้อยลง แต่สิงโตในบางพื้นที่ได้แก่สิงโตในอุทยานแห่งชาติเลกแมนยาราของแทนซาเนียกับอุทยานแห่งชาติควีนเอลิซาเบทของยูกันดา มักใช้เวลาตอนกลางวันพักผ่อนอยู่บนต้นไม้ พฤติกรรมเช่นนี้สันนิษฐานว่าเพื่อหนีแมลงรบกวนที่อาศัยอยู่ในพุ่มไม้ บางทฤษฎีก็เชื่อว่าต้องการหลีกหนีจากควายและช้าง
สิงโตไม่ชอบน้ำเช่นเดียวกับเสือและแมวทั่วไป แต่สิงโตก็ว่ายน้ำได้เก่ง เคยมีผู้พบสิงโตว่ายน้ำข้ามแม่น้ำโอคาแวนโกและแม่น้ำสายใหญ่อื่น ๆ หลายครั้ง
สิงโตจัดว่าเป็นจอมขี้เกียจ ขี้เกียจที่สุดในจำนวนเสือและแมวทุกชนิดในโลก ในพื้นที่อุดมสมบูรณ์เช่นในอุทยานแห่งชาติเซเรนเกตตี โงโรโงโรเครเตอร์ หรือไนโรบี เวลาแต่ละวันของสิงโตจะหมดไปกับการนอนถึง 20 ชั่วโมง เวลาในการเดินทางราว 3 ชั่วโมง และกินอีกราว 1 ชั่วโมง สิงโตเดินทางน้อยมากเพียงวันละไม่กี่กิโลเมตรเท่านั้น หากเป็นพื้นที่ทุรกันดารซึ่งมีสัตว์เหยื่อกระจัดกระจาย สิงโตอาจต้องเดินมากขึ้นเป็นคืนละ 12-13 กิโลเมตร
สิงโตเป็นสัตว์ในตระกูลแมวที่มีสังคมแน่นแฟ้นที่สุด ขนาดของฝูงวัดด้วยจำนวนของตัวเมียในฝูง ฝูงสิงโตแอฟริกามักประกอบด้วยตัวเมียตั้งแต่ 4-12 ตัว ซึ่งมักเป็นพี่น้องหรือญาติกันและลูกสิงโต สิงโตตัวเมียจะช่วยกันดูแลเลี้ยงดูสิงโตเด็ก และอาจช่วยกันให้นมโดยไม่เกี่ยงว่าจะเป็นลูกของตนหรือไม่ ส่วนตัวผู้อาจมีอยู่ราวหนึ่งถึงหกตัว สิงโตตัวผู้ในฝูงอาจเป็นญาติกันก็ได้
สิงโตบางฝูงอาจประกอบด้วยสิงโตที่ไม่ใช่ญาติกัน แต่มีน้อยมาก เคยมีการพบฝูงแบบนี้เพียงสองครั้งเท่านั้น ทั้งสองกรณีเกิดจากฝูงย้ายถิ่นมาจากพื้นที่เดิม ฝูงแรกย้ายมาจากเขตรักษาพันธุ์สัตว์เพื่อการล่าคาลาฮารีกลางในบอตสวานา เนื่องจากพื้นที่เดิมแห้งแล้งอดอยาก อีกฝูงหนึ่งย้ายมาจากอุทยานแห่งชาติครูเกอร์เนื่องจากมีการล่าสิงโตอย่างหนัก
ขนาดและเขตหากินของฝูงมักขึ้นอยู่กับประเภทของพื้นที่และความอุดมสมบูรณ์ของเหยื่อ พื้นที่ยิ่งอุดมสมบูรณ์ฝูงก็ยิ่งใหญ่ ส่วนในพื้นที่แร้นแค้นฝูงจะเล็กลงหรืออาจหากินโดยลำพังก็ได้ ฝูงที่ใหญ่ที่สุดพบในทุ่งหญ้าแอฟริกาตะวันออกซึ่งเป็นที่ที่อาหารการกินสมบูรณ์ เช่นในโงโรโกโรเครเตอร์ซึ่งมีเหยื่ออุดมสมบูรณ์ เคยมีผู้พบฝูงขนาด 20 ตัวมาแล้ว ส่วนในอุทยานแห่งชาติคาลาฮารีเกมสบอกของแอฟริกาใต้ มีขนาดฝูงเฉลี่ยเพียง 2.2 ตัว
สิงโตหากินได้ทั้งกลางวันและกลางคืน ส่วนใหญ่มักหากินช่วงพลบค่ำและรุ่งสาง และยังพบว่าการล่าในคืนเดือนมืดประสบความสำเร็จมากกว่าคืนเดือนหงาย สิงโตที่ล่าเพียงลำพังจะย่องเข้าไปหาเหยื่ออย่างเชื่องช้าทีละนิดโดยอาศัยสิ่งแวดล้อมกำบัง เมื่อเข้าใกล้จนอยู่ในระยะไม่เกิน 30 เมตรแล้วจึงค่อยวิ่งออกไปตะครุบ ส่วนการออกล่าเป็นฝูงซึ่งมีประสิทธิภาพมากกว่าจะทำโดยกระจายกำลังกันออกเป็นกลุ่มย่อยสามกลุ่ม คือปีกซ้าย ปีกขวา และกองกลาง กลุ่มละประมาณ 1-7 ตัว ฝ่ายปีกมักเป็นฝ่ายเริ่มจู่โจมก่อน คอย ไล่เหยื่อให้แตกตื่นหนีไปทางฝ่ายกลองกลางที่ซุ่มรออยู่ เมื่อเหยื่อวิ่งไปถึงจนได้ระยะและกำหนดตัวเหยื่อได้ พวกที่ซุ่มอยู่ก็จะกระโจนออกมาสังหาร ตัวที่ทำหน้าที่เป็นกองกลางมักเป็นสิงโตตัวใหญ่ บางครั้งก็มีการแลกเปลี่ยนตำแหน่งในการออกล่าบ้างเหมือนกัน ชนิดของเหยื่อมีผลต่อการแบ่งหน้าที่ของสิงโตแต่ละตัวในการล่าด้วย เช่นพบว่าสิงโตบางตัวมักรับตำแหน่งเป็นผู้นำในการล่าหมูป่า แต่ในการล่าควายกลับไปทำหน้าที่เป็นลูกทีม
การฆ่าของสิงโตมีหลายวิธีขึ้นอยู่กับขนาดและชนิดของเหยื่อ สัตว์เล็กอย่างลูกแอนติโลป กาเซลล์ทอมบ์สัน หรือกระต่ายป่า สิงโตจะตบแล้วตะครุบด้วยสองตีน ตามด้วยเข้ากัดที่คอด้านหน้าหรือด้านหลัง ส่วนเหยื่อขนาดม้าหลายหรือวีลเดอบีสต์ สิงโตจะโถมเข้าใส่แล้วดึงหรือลากให้ล้มลง แล้วกัดที่คอหรือจมูก เหยื่อที่ถูกกัดคอจะตายเพราะเลือดไม่ไหลเวียน เหยื่อที่ถูกกัดจมูกจะตายเพราะหายใจไม่ออก
เมื่อเหยื่อตายลงจะถูกกินทันที ต่างจากเสือโคร่งและเสือดาวที่มักจะลากเหยื่อไปเป็นระยะทางไกลก่อนจะกิน เว้นแต่ในกรณีที่เป็นเหยื่อขนาดเล็กก็อาจมีการคาบไปกินในพุ่มไม้ใกล้ ๆ บ้าง อวัยวะที่จะถูกกินเป็นอันดับต้นได้แก่ เครื่องใน ต้นขา และสะโพก สิงโตบางพื้นที่มีการลากลำไส้เหยื่อออกมาฝังดินด้วย แต่พฤติกรรมเช่นนี้พบไม่บ่อยในเซเรนเกตตี
การล่าเหยื่อเกือบทั้งหมดเป็นหน้าที่ของตัวเมียเท่านั้น ตัวผู้มักไม่ค่อยออกแรงล่าเหยื่อ แต่เมื่อล่าเหยื่อได้แล้ว ตัวผู้ซึ่งไม่ได้ออกแรงล่าเหยื่อเลยมักเป็นตัวแรกที่ได้กินเหยื่อก่อน เมื่อตัวผู้กินเสร็จจึงเป็นคราวของตัวเมีย ส่วนลูกสิงโตจะได้กินเป็นลำดับสุดท้าย ดังนั้นในภาวะเหยื่อขาดแคลน ลูกสิงโตจึงมักอดตายก่อน
อาหารของสิงโตมักเป็นสัตว์ใหญ่ เช่นวิลเดอบีสต์ ควายป่า ม้าลาย ลูกแรด ลูกฮิปโป ลูกช้าง และลูกยีราฟ ในพื้นที่เดียวกัน สิงโตแต่ละฝูงอาจมีเหยื่อโปรดต่างชนิดกัน นั่นแสดงถึงพฤติกรรมการเรียนรู้อย่างชัดเจน บางครั้งก็กินสัตว์เล็กอย่างสัตว์ฟันแทะ นก ในอินเดีย อาหารหลักคือกวางดาว (45%) ซึ่งหนักเพียง 50 กิโลกรัม ที่นิยมรองลงมาคือกวางป่า (15%)
บางครั้งสิงโตก็ขุดดินหาเหยื่อที่อยู่ในดินเหมือนกัน สิงโตขุดดินมากกว่าเสือชนิดใด ๆ โดยเฉพาะเพื่อล่าหมูป่าที่หนีเข้าไปหลบในโพรงของอาร์ตวาร์ก
ด้วยความที่เป็นถึงจ้าวป่า กำยำ พละกำลังมาก สิงโตจึงมักแย่งเหยื่อจากสัตว์นักล่าชนิดอื่นเช่นเสือดาวและเสือชีตาห์อยู่เสมอ
แม้จะได้ชื่อว่าเป็นจ้าวป่า แต่บ่อยครั้งก็พบว่าสิงโตกินซากเหมือนกัน โดยเฉพาะตัวผู้ ในเซเรนเกตตี อาหารราวกว่า 40 เปอร์เซ็นต์ของสิงโตมาจากการแทะซาก ส่วนในพื้นที่แห้งแล้งมักไม่พบสิงโตกินซากมากนัก มีเพียงราว 6 เปอร์เซ็นต์เท่านั้น
สิงโตอดน้ำได้ดี ในพื้นที่แห้งแล้ง สิงโตอาศัยน้ำจากตัวเหยื่อก็อยู่ได้ บางครั้งอาจรับน้ำจากต้นไม้ด้วย เช่นแตงซามา (tsama melon) ในทะเลทรายคาลาฮารี
สิงโตมีพื้นที่หากินกว้าง บางครั้งกว้างถึง 500 ตารางกิโลเมตร ภายในฝูงใหญ่มักมีแยกเป็นกลุ่มย่อยกระจัดกระจายออกไปกินภายในพื้นที่ของฝูงหลัก และแต่ละตัวก็ยังมีบางช่วงที่แยกตัวออกไปอยู่เพียงลำพังด้วย ฝูงสิงโตมักมีพื้นที่หากินคงที่ เคยพบฝูงสิงโตสามฝูงในเซเรนเกตีครอบครองอาณาเขตเดิมเป็นเวลานานกว่า 20 ปี
ในหมู่ตัวผู้ก็มีสังคมของตัวผู้เหมือนกัน ตัวผู้ที่ไม่มีฝูงครอบครองซึ่งอาจเป็นตัวที่ยังไม่ถึงวัยหรือตัวที่เป็นอดีตจ่าฝูงก็มีการรวมฝูงเพื่อหากินร่วมกัน ฝูงตัวผู้ที่มีสมาชิกมากกว่า 4 ตัวมักเป็นลูกพี่ลูกน้องกันหรืออาจเป็นพี่น้องกัน ส่วนฝูงที่มีเพียงสองตัวมักไม่ใช่ญาติกัน เคยพบฝูงสามตัวที่มีสองตัวเป็นญาติกันกับสิงโตที่ไม่ใช่ญาติอีกตัวหนึ่ง แต่ฝูงแบบหลังนี้พบน้อย นอกจากนี้ยังพบว่าความสำเร็จในการผสมพันธุ์มักแปรตามขนาดของฝูงด้วย
ปัจจุบันที่อยู่อาศัยของสิงโตกับเสือโคร่งแยกจากกัน จึงไม่มีโอกาสที่จ้าวป่าสองชนิดนี้จะมาพบกันหรือต่อสู่กัน แต่ในอดีตเคยมีการจับมาต่อสู้กัน ผลปรากฏว่าเสือโคร่งเป็นฝ่ายชนะเสมอ จากการสังเกตโดยเจ้าหน้าที่คนหนึ่งของสวนสัตว์บรองซ์ซึ่งมีลูกสิงโตและลูกเสือโคร่งเติบโตมาด้วยกันและประลองกำลังกันเป็นบางครั้ง พบว่าเสือโคร่งมีชั้นเชิงการต่อสู้เหนือกว่าและเป็นฝ่ายชนะทุกครั้ง
แม้รูปร่างของสิงโตมีสัดส่วนใกล้เคียงเสือโคร่งมาก แต่แขนขาที่ล่ำสันที่เหมาะสำหรับต่อสู้อาจเป็นอุปสรรคสำหรับการทำความเร็ว สิงโตวิ่งได้เร็วที่สุดประมาณ 48-59 กิโลเมตรต่อชั่วโมง กระโดดข้ามรั้วที่สูงถึง 2-3 เมตรได้
เอกลักษณ์อย่างหนึ่งของสิงโตก็คือ เสียงคำราม สิงโตคำรามได้ยินไปไกลถึง 5 กิโลเมตรสำหรับหูคน แต่สำหรับสิงโตด้วยกันย่อมได้ยินเสียงคำรามได้จากระยะไกลกว่านั้น เสียงคำรามแต่ละตัวก็มีเสียงเฉพาะตัวด้วย สิงโตคำรามได้ทั้งตัวผู้และตัวเมีย แต่เสียงคำรามของตัวผู้จะลึกกว่าและดังกว่า สิงโตคำรามบ่อยที่สุดช่วงเช้ามืด หัวค่ำ และกลางดึก นอกพื้นที่คุ้มครอง ซึ่งสิงโตมักถูกคุกคามและสัตว์กีบซึ่งเป็นเหยื่อหลักมีน้อย ฝูงสิงโตมักมีขนาดเล็กลงมาก และไม่ค่อยคำราม
นอกจากเสียงคำรามแล้ว สิงโตยังเปล่งเสียงแบบอื่นได้อีกหลายแบบ เช่น เสียงครึ่ดแบบหมู เสียงฉู่ฉี่ เสียงกรืด ๆ ในลำคอ หรือแม้แต่เสียงเมี้ยว
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น